Trong dân gian, Ké đầu ngựa thường được gọi là: Thương nhĩ, Phát ma, Mác nháng. Tên khoa học: Xanthium strumarium L. Họ Cúc (ASTERACEAE).
Cây Ké Đầu Ngựa
Ké đầu ngựa là loại cây thảo, sống hàng năm, cao từ 50 - 80cm, ít phân cành. Thân hình trụ cứng, có khía, màu lục, đôi khi có chấm tím, lông cứng. Lá mọc so le, hình tim - tam giác, chia 3 - 5 thuỳ, dài 4 - 12cm; mép khía răng không đều; hai mặt lá có lông cứng. Cụm hoa ở đầu cành hoặc kẽ lá, màu lục nhạt, gồm 2 loại đầu cùng gốc. Đầu trên nhỏ, mang hoa lưỡng tính; những đầu khác mang hoa cái. Quả giả, hình thoi, có móc, dài 12 - 15mm, rộng 7mm. Mùa hoa, quả vào tháng 5 - 8.
Ké đầu ngựa là loại cây cận nhiệt đới. Ở nước ta, Ké đầu ngựa mọc hoang khắp nơi. Quả, thân, lá được dùng để làm thuốc. Thu hái quả khi chưa ngả vàng.
Ké đầu ngựa có hàm lượng iốt rất cao: Từ 200 - 300 microgam iốt trên 100g lá hoặc thân cây. Hoạt chất chủ yếu là nhóm Sesquiterpenlacton: Xathinin, Xanthumin, Xanthanin (Deacetylxanthinin). Trong lá có Vitamin C (47mg/100g). Lá khô chứa 0,01% tinh dầu màu xanh sẫm; chứa d.limomxen (35%), d. carveol (25%); 1 - ionon; terpinolen - cazyrphyllen; cymen - pinen, ngoài ra còn có dầu béo (30 - 35%) ở hạt và ancaloit có độc tính ở lá.
Theo Y học cổ truyền: Ké đầu ngựa vị ngọt nhạt, có tác dụng tiêu độc, sát trùng, tán phong, trừ thấp. Đặc biệt, trị phong hàn, đau đầu, tay chân đau, co rút, phong tê thấp, phong mề đay, lở ngứa, tràng nhạc, mụn nhọt. Còn dùng chữa đau răng đau, họng, bướu cổ, nấm tóc, hắc lào.
Ngày uống 6 - 12g quả hoặc 10 - 16g cành cây, lá dưới dạng thuốc sắc.
Ké đầu ngựa chữa thấp khớp, viêm khớp: Ké đầu ngựa 12g, rễ Cỏ xước 40g, Hy thiêm 28g, Thổ phục linh 20g, Cỏ nhọ nồi 16g, Ngải cứu 12g. Tất cả sao vàng, sắc, nấu uống thường xuyên trong ngày.
Chữa mụn nhọt, chữa lở: Ké đầu ngựa 10g, Kim ngân hoa 20g, làm dạng chè thuốc, đóng 30g/ gói, mỗi ngày uống 1 gói, hãm nước sôi uống cả ngày. Hoặc Ké đầu ngựa 10g, Bồ công anh 15g, Sài đất 10g, Kim ngân hoa 5g, Cam thảo đất 2g. Tất cả bào chế thành dạng chè thuốc, trọng lượng của 1 gói là 42g, mỗi ngày dùng 1 gói, cho hãm nước sôi uống trong ngày.
Chữa đau răng: Sắc nước quả Ké đầu ngựa ngậm nhiều lần rồi nhổ ra.
Chữa viêm mũi dị ứng, tăng tiết dịch: Quả Ké đầu ngựa sao vàng, tán bột, 4 - 7g/ngày.
Chữa phù thũng chưa rõ nguyên nhân, tiểu tiện ít: Thương nhĩ tử thiêu tồn tính, Đinh lịch, các vị bằng nhau, tán nhỏ, pha với nước uống trong ngày, mỗi lần 8g, uống 2 lần/ngày.
Chữa bướu cổ: Quả Ké đầu ngựa sao vàng, sắc, đun sôi trong 15 - 20 phút, uống 4 - 5g trong ngày.
Ngoài ra, Ké đầu ngựa còn có tác dụng làm giảm cường độ co bóp của tim, giảm thân nhiệt và lợi tiểu. Hoạt chất xanthumin có tác dụng ức chế thần kinh trung ương. Đặc biệt, Ké đầu ngựa còn có tác dụng kháng khuẩn Gram (-) và kháng nấm.